De serie Het Portret gaat de grens over. De komende weken richten we de schijnwerpers op Nederlandse ondernemers in het buitenland. Deze week zijn dat Peter van Voorst Vader (53) en Boudewijn Rooseboom (31), nestor en benjamin van de Nederlandse Business Lunch in Rio de Janeiro. De hamburger- en pizzahandel was de harde leerschool die beiden nu van pas komt bij het gidsen van buitenlandse investeerders in het veelbelovende, maar complexe Brazilië. „Alles is hier intenser en groter, zowel de moeilijkheden als de kansen”, zegt Van Voorst, die de fastfoodketen Bob’s jarenlang door de Braziliaanse achtbaaneconomie loodste. Rooseboom wil zijn met bloed, zweet en tranen opgebouwde restaurant koste wat kost in volle bloei zetten. „Ik ben al anderhalf jaar aan het ploeteren en vechten en dat zal verdomme niet voor niets zijn. I will overcome.”
HET PORTRET PETER VAN VOORST VADER EN BOUDEWIJN ROOSEBOOM
Op avontuur in Brazilië
• Huidige functie: bestuurslid Bob’s, vertegenwoordiger Golden Tulip, consultant (Vader)
• Managing director Flexair Group (Rooseboom)
• Opleiding: master international business (V) master bedrijfseconomie (R)
• Vorige functies: marketingmanager Shell, president-directeur Bob’s (V) Accountmanager MCI (R)
door KIERAN KAAL
Hoezo Brazilie?
Rooseboom: Na mijn studie ben ik met de motor van Vuurland naar Alaska gereden, via Brazilië. Eenmaal terug werd Nederland me algauw te krap, te uitgekauwd. Ik kreeg de kans aan de rand van Rio een restaurant op te bouwen. Helemaal alleen, al googelend naar instructies metselde ik een pizzaoven. De zaak begint eindelijk te lopen. Daarnaast ruik ik via de Flexair Group aan het grotere geld.
Vader: Ik werd in 1985 door Shell naar Brazilië uitgezonden. Een land waar je op slippers naar een trouwerij kunt, heerlijk! Ik houd van de warmte, het geluid van de zee. Toen Vendex in 1996 Bob’s verkocht, heb ik de sprong gewaagd.
Volgens de Wereldbank zijn Nigeria, Bangladesh en de Palestijnse Gebieden ondernemersvriendelijker dan Brazilië. Moet je een avonturier zijn om hier te slagen?
V: Brazilië is verleidelijk, de mogelijkheden zijn onbegrensd, maar zaken doen vergt een enorm doorzettingsvermogen. Plotse devaluaties, 6% rente per maand; ik heb een hoop opdonders gehad. Maar de economie is genormaliseerd.
R. Tja, avonturier, ik zie mezelf liever als een echte ondernemer. Ik zie kansen die Brazilianen niet zien. Soms loop ik met mijn kop tegen de muur met mijn Europese mentaliteit. De paradox is dat je hier veel vrijheid hebt, maar ook wordt teruggezogen in het lage tempo van het land.
Hamburgers, pizza's? De meeste Brazilianen zijn toch al blij met een potje bonen met rijst thuis op tafel? Besteden ze wel genoeg?
R: Ik moet het natuurlijk niet hebben van de sloppenbewoners. Maar de middenklasse groeit. En wat Brazilianen hebben, geven ze zo snel mogelijk uit. Het zijn geen spaarders.
V: Vergeet niet dat er 190 miljoen Brazilianen zijn. Als je 30 miljoen oma’s een ijsje van een euro kunt laten kopen, is dat 30 miljoen euro.
Los van de eetcultuur, staat Rio bekend als een kannibaliserende stad. Het is eten of gegeten worden.
Hoe houd je je staande in het gesjoemel?
V: Dat prettige informele is in Rio wat doorgeslagen, dat is wel eens moeilijk. Maar als buitenlander heb je nauwelijks last van corruptie, je houdt je gewoon van de domme. Eén keer heb ik de politie moeten betalen voor het vrijlaten van een filiaalmanager, bij wie een oude illegale waterleiding in het restaurant was ontdekt. We wisten daar niets van, maar in zo’n geval gaan je mensen voor.
R: Ik vecht ertegen en soms geef ik een beetje mee. Als ’de irritante gringo’ zit ik mijn leveranciers en personeel flink achter de vodden. Maar zolang je blijft glimlachen, kunnen Brazilianen veel hebben.
Brazilie wordt wel het eeuwige land van de toekomst genoemd. De beurs in Sao paulo explodeert, maar sociaal zit er weinig schot in. Waar zie je Brazilie en jezelf over tien jaar?
R: In Brazilië. Ik kwam met een rugzak en ik zal eindigen met een bloeiende zaak. De kansen blijven hier uit de boom vallen. Wat betreft het macroplaatje: de auto’s en winkelcentra zullen groter worden, maar aan de armoede in de onderlaag zie ik niet veel veranderen.
V: Geen idee waar ik dan zit. Maar Brazilië heeft de weg omhoog te pakken. De beursgroei en miljardeninvesteringen uit het buitenland zorgen voor een schoonmaak in Braziliaanse bedrijven. Het zwarte geld gaat eruit. En durfinvesteerders merken dat het rendement hier hoger is dan elders. Iedereen loopt nu achter die suffe bio-ethanol aan, maar kijk eens naar de watermarkt, onroerend goed, emissierechten. Er is hier nog zoveel te doen.
O domingo terminava com um jantar à luz de velas no Restaurante Cantarel, na Serra da Tiririca, em Itaipuaçu. O cardápio foi oferecido pelo holandês B., de 31 anos, dono do estabelecimento, para o cabo da Polícia Militar Marcus Vinicius Domingos Costa Lima, de 35 anos, e sua namorada Márcia, que estavam acompanhados de uma mulher, identificada como Renata, quando um grupo de homens armados invadiu o local para seqüestrar o comerciante. B. foi agredido, algemado e levado até a sua casa, no mesmo bairro, que foi saqueada por dois bandidos. No restaurante, outros criminosos faziam dois funcionários do local e os três clientes de reféns, até revistarem as vítimas e encontrarem um documento que identificava Lima como policial. O PM também foi levado e, depois, encontrado morto, carbonizado, no porta-malas do carro de sua namorada, na Estrada Francisco da Cruz Nunes, no Cafubá.
"Nós estávamos fechando, já havíamos servido o jantar para o casal e uma amiga deles, que estavam hospedados na Pousada The Flying Dutchman, localizada no mesmo terreno do bar, quando dois homens entraram e me pediram uma pizza. Eu disse que não havia mais lenha, então pediram refrigerantes. Quando eu fui pegar, eles me deram uma coronhada, e eu caí", relatou o holandês.
Segundo o comerciante, os homens se identificaram como policiais federais e disseram que o matariam caso não entregasse todo o dinheiro que tinha em sua residência. B. teria negado possuir grande quantia em dinheiro em casa, mas a dupla o algemou, colocou num carro e seguiu para o endereço do holandês.
"Eles me colocaram no carro por volta de meia-noite. Acredito que já me conheciam, sabiam o que queriam e qual seria o melhor momento para me abordar. Eu guiei os homens até a minha residência, e lá decidiram levar tudo o que conseguiriam", contou B.
Os homens chegaram na casa da vítima por volta de 1h. Eles trancaram o estrangeiro no banheiro depois de ter conseguido R$1 mil em dinheiro. Levaram ainda um computador portátil e aparelhos de TV, microondas, DVD, CDs e até garrafas de uísque.
"Mesmo me ameaçando de morte, eu pedi para não levarem a memória do meu computador, e eles a deixaram", disse na delegacia.
Outros dois homens fizeram como reféns o policial e sua namorada, a amiga deles e dois funcionários do restaurante. Eles foram revistados, e com Lima, os bandidos encontraram um documento que o identificava como policial militar.
Os homens - que estavam em contato com a outra dupla através de um celular - seqüestraram o cabo, que era lotado no 12º BPM (Niterói), também sob ameaças de morte, e fugiram do local no carro da namorada do PM, um Chevrolet Prisma. Márcia teria acionado a PM, que só encontrou o corpo por volta das 5h, a menos de 500 metros do Destacamento de Policiamento Ostensivo (DPO) do Cafubá. O corpo foi encontrado no porta-malas do veículo, na Estrada Francisco da Cruz Nunes, carbonizado.
O holandês está com um corte na cabeça. Assustado com o crime, ainda não sabe o que irá fazer nos próximos dias.
O assalto à residência, o seqüestro e a invasão do estabelecimento foram registrados na 82ªDP(Maricá). Já o homicídio do policial foi registrado na 81ªDP (Itaipu).
A associação de Cabos e Soldados da Polícia Militar está oferecendo R$ 2 mil para quem der informações sobre os assassinos do policial.
Sepultado com honras militares
Sob a chuva fina que caía na tarde de ontem, e cercadas de muito silêncio e medo, quase cem pessoas, entre familiares e colegas de farda, acompanharam o enterro do corpo do cabo Marcus Vinicius Domingos Costa Lima, no Cemitério do Maruí, no Barreto, Zona Norte de Niterói. Com honras militares, precedido de toque de silêncio e coberto pela Bandeira do Brasil, o corpo foi velado na capela A, em rápida cerimônia. Familiares não permitiram a presença da imprensa na capela. Entre as coroas de flores enviada aos familiares do cabo, uma delas estava em nome da prefeita de São Gonçalo, Aparecida Panisset (PDT).
Colegas de farda e amigos do cabo Lima fizeram questão de prestar as últimas homenagens a ele. Muitos deles não escondiam a emoção e chegavam às lagrimas tão logo deixavam a capela. A mãe do policial estava inconsolável e cercada de familiares. Não entendia por que o filho foi assassinado de forma violenta. "Meu filho só cumpria ordens e nada mais" afirmou a mãe do PM, durante o sepultamento.
O atestado de óbito, assinado pelo médio legista Jacintho Boerchart Serdio, expedido pelo cartório da 5ª Zona Judiciária de Itaipu, Região Oceânica de Niterói, apontou como causa morte: ferida penetrante do crânio, com laceração e hemorragia do encéfalo e meninges, produzida por disparo de arma de fogo. (Claudio Emanuel)
Ladrões roubam empresário e matam PM
Absolvido em dois processos
O cabo da PM Marcus Vinicius Domingos Costa Lima, já havia sido condenado a 12 anos de prisão pela morte do inspetor da Polícia Civil Fábio Ferreira Santana, em 2000. O julgamento foi realizado na 3ª Vara Criminal de Niterói. Mas o advogado do policial recorreu e conseguiu que ele aguardasse o julgamento do recurso em liberdade. O Ministério Público está avaliando o caso.
O nome de Marcus Vinicius também foi citado na relação de 12 policiais do 12° BPM (Niterói) acusados de supostas ligações com o grupo de Anderson Oliveira de Santana, o "Anderson Negão", que na época era, segundo a polícia, suspeito de comandar a venda de drogas da Favela Vila Ipiranga, no Fonseca. Foram feitas investigações conjuntas por policiais da 78ª DP (Fonseca) e pelo comando do 12º BPM (Niterói), onde serviam os acusados.
A Auditoria de Justiça Militar absolveu os acusados e todos foram colocados em liberdade. O Ministério Público, no entanto, recorreu e eles acabaram condenados a 12 anos de prisão. Os advogados também recorrreram e os réus estão em liberdade, aguardando a decisão de instância superior, em Brasília.
Esse processo foi desmembrado e a outra parte foi para a Justiça comum, mas ainda não há data para o julgamento. Lima era conhecido também entre os colegas de trabalho como "Marcão". (Sérgio Soares)
Hoewel ik mij nu alweer geruime tijd in Brazilië begeef, blijft mij de handelswijze van een gemiddelde Braziliaanse snuisterijen-winkel toch, op zijn zachts gezegd, nog steeds ietwat curieus voorkomen. Alle reden tot nader schrijfsel dus. Even twee tuinlampen kopen
Zoiets begint doorgaans goed. Winkels met een gelijksoortig assortiment zijn, zoals in veel Latijns Amerikaanse landen, ook hier geneigd zich zij aan zij te plaatsen in slechts één straat, dan wel enkele elkaar nader gelegen straten. Je behoeft dus slechts de juiste buurt in te duiken om te weten dat er in de wijdse omtrek werkelijk geen enkel productalternatief voorhanden zal zijn. Of dit de concurrentie positie ten goede komt betwijfel ik, maar de gemiddelde consument is er in ieder geval bijzonder bij gebaat. Zo toogde ik op een goede dag richting het juiste district, opzoek naar enkel twee buitenlampjes om de Cantarel ´s avonds wat kleurrijker mee te verlichten.
Je bent de drempel nog niet over of je wordt al snel keurig aangesproken door een, veelal zwarte medewerker die zich kennelijk heeft weten te ontrekken aan zijn of haar, altijd in overvloed aanwezige, collega´s (arbeid is nu eenmaal goedkoop), die niet zelden geneigd zijn zich, als een niet te passeren ME-cordon, pal voor de ingang schouder aan schouder op te lijnen. Even rustig alleen rondkijken is er hier niet bij. Voor dat je het weet, wordt je geschaduwd door zo’n hardnekkige KGB-variant, welke werkelijk instaat is je zelfs tot in de toiletten na te blijven staren. Ok, ik geef me over en daar gaan we dan, samen opzoek naar datgene dat ik hebben moet. En daar loopt het meteen al spaak. Er bestaat namelijk nogal een discripantie tussen hetgeen dat ik behoef en hetgeen dit commissie-geile personeel mij doorgaans probeert te slijten. In welke winkel ik mij ook begeef, overal worden mij allerlei volledig willekeurige artikelen aangeboden waar ik in de verste verte niet op zit te wachten laat staan om gevraagd zou hebben: ´Goedemiddag, ik ben opzoek naar een koffiezetapparaat´. ´Helaas meneer die zijn uitverkocht. Maar kijk, we hebben wel nog hele mooie toiletbrillen in de aanbieding´. Zoiets dus. Ik, erger dan een straatsteen, laat mij hier natuurlijk niet één twee drie door misleiden en blijf, vergezeld van de hier niet weg te denken glimlach, volharden in een vriendelijk nee. En zo gaan we verder, samen richting de tuinlampen afdeling. Onderweg worden en passant nog even twee andere klanten geholpen en als ik de goede man niet vriendelijk doch dringend vraag mij op z´n minst de juiste richting te wijzen, had alleen dat rustig zomaar weer een kwartier extra kunnen duren. Een Braziliaan met ook maar een spoortje urgentie gevoel moet je hier dan ook met een kaarsje zoeken.
Eenmaal samen bij de lampen aangekomen, blijkt elke vorm van aanvullende informatie te ontbreken. De prijzen zijn niet bekend (omdat het niet ongebruikelijk is om voor verschillende klanten verschillende prijzen te berekenen, wat overigens ook weer niet overal zo is), de voorraad is niet bekend en de doeleinden cq. toepassingen van de verschillende producten worden er vaak ter plekke bij verzonnen. Daarnaast zijn meedenkende verkopers vrijwel onvindbaar. Het is dan ook vooral zaak eventuele informatie op voorhand te verzamelen om vervolgens volledig geïnformeerd tot een eventuele koop over te gaan. Je ter plekke laten informeren leidt vaak tot teleurstellende resultaten omdat men het eenvoudigweg gewoon niet weet en daarnaast doorgaans ook niet bijzonder vlijtig is om de eventueel ontbrekende informatie te achterhalen. Gemakzucht lijkt mij hier de gepaste term.
Een voorbeeld: Ik koop nu al bijna anderhalve maand brood bij een supermarkt (Braziliaanse Albert Heijn variant) waarvan, eenmaal bij de kassa, standaard de productcode onjuist blijkt. De procedure is dan dat er vervolgens, via allerlei tussenschakels, een medewerker wordt opgetrommeld, wat alleen al rustig 5 minuten kan duren, welke op commando terug de winkel in drentelt opzoek naar de juiste code. Ook weer 5 minuten. Daarnaast moet er niet zelden ook een leidinggevende bijkomen, die als enige met kassleutel instaat is de op hol geslagen kassa weer enigszins te kalmeren. Om dit tergend langzame proces ietwat te versnellen, heb ik tegenwoordig een bonnetje met productcode bij me, welke ik dan ook automatisch afgeef. Wat notabene tot op de dag van vandaag ook nog steeds nodig blijkt. Van vakkenvuller, caissière tot vloermanager is er dus werkelijk niemand die zich na anderhalve maand geroepen voelt dit euvel uit den wereld, dan wel supermarkt, te helpen. Terug naar de lampen
Inmiddels had ik al enkele modellen uitgeprobeerd, waarbij de ene lamp wel genoeg licht gaf maar ook teveel stroom consumeerde, terwijl de ander dat laatste niet deed, maar hierdoor weer te zwakjes bleek. Daarnaast bleken er nog allerlei varianten in kleur, straal afstand en de mate van waterdichtheid te zijn. Kortom, ik wist inmiddels waar ik het over had en vraag de, tot nu toe bijzonder behulpzame, verkoper of ze ook over het door mij gewenste type beschikken. En dan begint het gedonder pas echt. Hij weet dat namelijk niet. Op zich overigens ook helemaal niet zo gek. Hoe echter, op een vrijwel ondoorgrondelijke Braziliaanse manier, men hier vervolgens achter probeert te komen, blijft voor mij vaak een niet te vatten procedure met kafkaëske trekken. Het woord procedure is hier trouwens enigszins misplaatst want het is eerder juist het ontbreken daarvan wat tot het soort van ongeorganiseerde chaos leidt waarin dit soort koopavonturen niet zelden lijken te stranden.
Eerst wordt lukraak de eerste de beste in de buurt zijnde collega aangesproken die, zo getraind als ze zijn, zich graag ook weer volledig door mij laat informeren over het hoe, wat en waarom van waar ik precies naar opzoek ben. Zoiets kan zich nog rustig drie keer herhalen en om te voorkomen dat je binnen no-time met het gehele vloerpersoneel staat te keuvelen, sla ik uit ervaring een dergelijk kansloze stap meteen over. `Misschien weten ze er achter de balie meer van. Of kijk anders eens in de computer´. Stel ik voor. Het is hierbij echter wel zaak om de groep welwillenden klein te houden want het zgn. synergie-effect (waarbij het geheel groter is dan de som der delen) neemt hier in Brazilië standaard omgekeerde vormen aan. Dat wil zeggen dat één onwetende medewerker nog altijd minder schade aanricht en beter te corrigeren blijft dan twee. Laat staan een hele groep van dit soort individuen. Tel daar het volledig ontbreken van enige vorm van verantwoordelijkheidsgevoel bij op en je kunt er donder op zeggen dat er op enig moment helemaal niets meer gebeurd en men slechts nog passief op de ander zit te wachten. Als de situatie na 10 minuten dit soort vormen aan neemt - en dat deed het - wordt het tijd de manager in te schakelen. Managers zijn bij mijn weten namelijk erg gesteld op hun managerspositie en daarom geneigd elke kans aan te grijpen deze te doen gelden. Waarmee ik in het geheel niet de illusie wil wekken dat het probleem daarmee opgelost zou zijn. Maar een zekere (over-) dosis status gevoel is de gemiddelde Braziliaan zeker niet vreemd, wat in dit soort situaties doorgaans resulteert in een behulpzame, enthousiast handschuddende en natuurlijk breed glimlachende goedzak. Met enkele voor mij onverstaanbare commando´s stuurde hij het personeel weer heen. Tuurlijk hadden zij wat ik zocht en de lampen zouden spoedig opduiken. Of ik echter eerst even bij de kassa wilde afrekenen.
Ook zoiets; je kunt hier dus vrijwel nergens met één en dezelfde persoon je zaken regelen. In tegendeel, alles wordt het liefst over tien verschillende schijven verdeeld. Werkelijk voor alles hebben ze een apart loket verzonnen, bemand met vaak een overschot aan half in slaap gesukkeld personeel. Zo komt het voor dat je door één medewerker wordt geholpen van wie je vervolgens een bonnetje krijgt, wat je dan weer bij een aparte kassa op kabouter hoogte dient af te rekenen. Daar wordt vervolgens weer een ander bonnetje gefabriceerd waarmee je naar een volgend loket wordt verwezen, alwaar je tegen inlevering hiervan je gekochte spullen vrij krijgt. Hierbij is de procedure wel zo dat er naast een inpakker ook vaak nog een in rang hoger geplaatst iemand aanwezig is om te kijken of de bon ook daadwerkelijk correspondeert met het zojuist ingepakte materiaal. Of het nu een tas vol spullen of slechts één enkel snuisterijtje betreft, de procedures zijn er om nageleefd te worden. Het geheel krijgt iets komisch als je bedenkt dat de hierbij betrokken individuen zich vaak nauwelijks meer dan slechts een gestrekte meter van de ander bevinden, waardoor het allemaal toch al wat vreemd aandoende, omslachtige gedoe een wat bandwerkachtige bijsmaak krijgt. Alle loketten zijn overigens standaard voorzien van een rij wachtenden - hoe kan het ook anders - zodat je dus sowieso (drie-) dubbel staat te wachten. En alsof dit alles nog niet genoeg is, loop je in sommige zaken zelfs nog het risico dat ze je bij de uitgang nog eens aanhouden om het zojuist bijeen gespaarde stapeltje bonnetjes alsnog van de broodnodige stempels te voorzien. Melkert had hier zijn lol op gekund met het zoeken naar gepaste zwakzinnige baantjes.
Ik, inmiddels bekend (maar niet gewend) met dit soort gekte, lever na keurig te hebben afgerekend mijn bonnetje in bij de daarvoor bestemde balie. Weer wachten. Iemand voorziet mij nog zeer attent van een kopje suiker met wat koffie (vooral niet te verwarren met een kopje koffie met wat suiker). Vijf minuten verstrijken en jawel, daar zijn mijn buitenlampen. Althans dat zegt hij, maar zijn het ze ook? Voordat hij de kans heeft ze in een doosje te frummelen, verifieer ik nog even snel of dit ook daadwerkelijk het model betreft waar ik zo naarstig naar opzoek ben. En mijn twijfel wordt bevestigd, want het zijn dus duidelijk niet de lampen waarom ik had gevraagd. Weer de manager er bij. Weer die brede glimlach. Weer dat iets te amicale schouder klopje. En weer dat veelvuldig herhalen van: No problem! No problem! Je wordt er toch gestoord van.
Lange diepe overpeinzingen hebben mij er inmiddels toe gebracht te denken dat deze volslagen afwezigheid van efficiency, dat voortdurende vastlopen van het systeem, zowel economisch als maatschappelijk, met als gevolg een focus op het zgn. korte termijn denken, allen slechts gevolgen zijn van zaken zoals een constant gebrek aan communicatie dan wel een enigszins efficiënte vorm van interactie tussen individuen c.q. organen. De Braziliaan communiceert namelijk eenvoudigweg niet. Wat hier normaal gesproken voor communicatie moet doorgaan is slechts het heen en weer strooien van een hoop achter elkaar geplakte onsamenhangende zinnen. Ergens overheen praten, elkaar in de rede vallen, vragen negeren, van onderwerp wisselen of ronduit liegen, het zijn allen stuk voor stuk basis begrippen in de Braziliaanse communicatie cultuur. Er wordt door de wederpartij ook meestal vrij weinig tot helemaal niets geregistreerd van wat hem of haar verteld wordt. Dit leidt op haar beurt weer tot onbegrip en wantrouwen wat maakt dat de algemene chaos logischerwijs al snel compleet is. Als er vier mensen aan een tafel zitten, luistert er in het gunstigste geval misschien één. De rest praat, en daarbij het liefst harder dan de ander. Dat men hier niet instaat lijkt tot gedegen afspraken te kunnen komen, verbaast mij dan ook allerminst. Zonder uitzondering wordt er ja geknikt en nee gezegd. Wordt er rechts gewezen maar links bedoeld. Zegt iemand dat iets niet kan, om het vervolgens toch gewoon te doen. Of erger, zeggen dat het wel kan om vervolgens juist weer niets te doen. Vergeet ook vooral de functie van voicemails, dan wel het middels een derde achterlaten van een bericht. Niet terugbellen is de norm, wie dat wel doet, wijkt af en wordt als eigenaardig beschouwd. Dat geldt ook voor bedrijven. Je moet als klant blij zijn dat je bij hen mag kopen en het is zeker niet andersom. Er valt hier qua service en verkoop wat dat betreft nog een hele wereld te winnen.
Anyway, uiteindelijk komt het dan toch allemaal op zijn pootjes terecht en kan ik na welgeteld zo´n 25 minuten mijn twee zo bevochten buitenlampjes in mijn tas steken. Daarbij moet nog gezegd dat het soms is alsof de inpak-boy (hoe noem je zo´n iemand) wordt betaald naar het aantal door hem verbruikte plasticzakjes. Alles moet, het liefst apart, in een plastic zakje. Waar je ook komt, wat je ook koopt. Een fles afwasmiddel en een pak brood in één zakje? Neeee, aparte zakjes voor schoonmaak- en levensmiddelen. Een zak aardappelen rechtstreeks in mijn rugzak? Neeee, om de zak een extra plastic zakje, of liever zelfs twee. Alsof zijn leven er vanaf hangt. Dat misschien niet, maar wellicht wel zijn baan. Het is natuurlijk van hogerhand opgelegd. Daarnaast is het gratis, en dan lust de gemiddelde Braziliaan er, ongeacht wat het is, wel pap van. Van zuinigheid is hier, dankzij de torenhoge inflatie, tenslotte nog nooit iemand beter geworden. Daarover de volgende keer meer.
Hierbij laat ik het voor dit keer. Het blijft wonderlijk.
